2009/08/30

Elhuyar entziklopediaren ikuskera traketsa, Nafarroarena


Elhuyar-en hiztegi entziklopedikoak ondoko eran dakar 'Nafarroa' sarrera:
'Euskal Herriko lurralde historikoa. 1530.az geroztik bitan zatituta dago... Nafarroa Garaiaren izen ofiziala Nafarroa da. Hortaz, gaur egun, Nafarroa aipatzen denean, Nafarroa Garaia bakarrik aipatzen ari dela ulertu ohi da... Aragoako Fernandok Nafarroa eta Frantziako erresumei gerra egin zien (1512). Haren tropen gidari Albako dukea zela, Nafarroa osoa hartu zuen... Ondorioz, Nafarroako erregeak Pabera erbesteratu behar izan zuen...'

Definizio hori dela-eta, zenbait gogoeta egingo ditut ondoko lerroetan gure jakintza entziklopedikoaren gezurrak agerian uzteko, Mendebaldeko Nafarroako Bizkaitik ere salatu behar dugulako gure seme-alabek testuetan topatzen dutena. Horrez gain, zilegi bekit Euskal Herria eta Nafarroa hitzak bereiztea, hori baita nire aburua.

Lehenik, 'Nafarroa' termino politikoa da oroz gain, euskal estatu bakarra adierazteko erabili dena hainbat mendetan. Beraz, hasteko, 'Nafarroa' Euskal Herriko estatuaren izena da batez ere, eta ez abertzale eta espainiarrek nahi duten moduan, probintzia edo herrialdea. Europaren historia ikasi duen edonork daki Nafarroak erresuma ukan duela, baita armada, zergak eta gainerakoak ere... eta herri edota estatua izan dela. Kanpoko adituek ezagutzen dutena, zergatik ez dute zenbait abertzalek ezagutzen? Hori da galdera.
Bigarrenik, gezur galanta da Albako dukeak Nafarroa osoa hartu zuela. Nafarroa kontinentalak independentziarekin segitu baitzuen hainbat urtez Ipar Nafarroan... testu hori idatzi duen historialariaren Nafarroa ez da historian izan den benetako Nafarroa, hau da, Nafarroa residualetik haratago dauden lurrak ere kontsideratu behar baititugu nafartzat (kronologian, behintzat). Tamalez, bertoko historialari abertzale askok ez dute ikasi Nafar Erresumaren lurrak non izan diren.

Hirugarrenik, larria iruditzen zait Albako duke traidorearen izena agertzea eta ez aipatzea Enrike II nafar erregea. Euskal historia nazionala desitxuratzea da hori. Are gehiago kontutan hartzen badugu entziklopediak aipatzen duela Fernando erregeak 'gerra egin ziola' Nafarroari, konkistatzeko asmoa aipatzeke. Fernando erregeak idatziko zuen bezalaxe idatzi dukete Elhuyar kultur taldekoek pasarte hori.

'Historia garaileek idazten dute' eta Mendebaldeko Nafarroako hiru probintzietan ederki irentsi dute amu hori azken mendeetan. Batzuek ahantzi egiten dute Bigorra eta Pabe nafarrak izan zirela, Akize eta Gaskoniako (edo Baskoniako) hainbat herri bezala. Errua Toledoko historiografian eta Aranismoan aurkitzen dugu. Abertzaletasunaren esparruan Euskal Herriko Euskal Estatu independienteen paradigmak min handia egin dio gure nazioari. Sabin Aranaren ikuskera hori oztopo nagusia bilakatu da euskaldunon benetako historia zabaltzeko, Nafarroaren benetako historia gure seme-alabei pasatzeko. Anakleto Ortuetak aipatu eta Tomas Urzainki goinafarrak jasotzen duen bezala, gure herriaren arerioek geuretzat bailitzan ikusmolde hori sartu nahi izan digute Euskal Estatu independienteen hipotesiaren bidez.

Horrez gain, entziklopediako sarreraren ondoko mapan Nafarroaren gerakinak islatzen dira abertzaletasunak sortutako ikuskerari esker: Goi Nafarroako merindadeak baino ez dira ageri; ez dago Mendebaldeko Nafarroaren arrasto bat ere. Ez Labraza (Oion), ez Tolosaldea, ezta Durangalde nafarra ere. Sarreran ez da igartzen Nafarroaren historiaren euskal ikuskera eta Gaztelako konkista odoltsua 'Albako konteak Nafarroa osoa hartu zuen' leloarekin azaltzen da, 'konkista' hitza bazter utzita. Beamondarrek ez zuten hobeto idatziko gure herriaren historia desitxuratua, halafede! Nafarroak, ordea, bestelako historia du, Ahaide Nagusien borroken garaitik datorkiguna, ganboatar eta agramontesek idatzi behar izan dutena euskaldunen nafar instituzioak eta historia nazionala zabaltzearren. Ez da horrela izan, eta orain lan eskerga egin beharko dugu galtzaileen egia historikoa gure herriari kontatzeko.

Horixe da ikastoletan eta gainerako euskal eskoletan euskaldunek jasotzen duten historia gure herriaz. Abertzaletasunak, tamalez, ikusmolde espainiar eta gaztelautik bere egin du euskal lurren historia. Gaztelak konkistatutako herria ukatua da oraindik abertzale askoren ahotan. Nafar guztion historia desitxuratu egin da eta abertzaletasuna egiaz haratago joan da Irungo desfilea bezalako ekitaldiak bultzatuz eta bere eginez. Euskal lur guztien batasuna bazter lagatu da euskal abertzaletasunaren ideologoen artean jakintasun eza nabaria izan delako/zelako. Esteban de Garibay, Larramendi eta Arana izan dira karlismoaren oinordeko izandako abertzaletasunaren aitapontekoak (edo maiz aipatuak eta goretsiak). Eta tamalez diot, zeren Campion, Iturralde, Nabaskoitze, Moret eta beste ikerlari eta aditu batzuek gure historiaren ikuskera zuzenagoa baitzuten eta ahantziak izan dira.

Nafarzaletasunaren aldekook erronka handia dugu aurrean. 'Euskal Herria' hitza toponimoa da eta ni ez naiz nor esateko topononimo geografikoa baino ez dela. Euskal Herria hitza politikaren arlora pasatu dute batzuek eta seguraski ez zaie arrazoia falta hori egiteko. Nik, hala ere, ez nuke inola ere egingo, gure herria izendatzeko Nafarroa hitza lehenetsiz. Euskal estatuaren izena Nafarroa da eta abertzaleek erabilitako Euzkadi eta Euskadi terminoak ez ditut gogoko. Azken buruan, gure herria zatikatzeko baino ez dute balio izan. Egun, seguraski EAJko kide erdiek onartzen dute Euskadi-ren erreferentzia hiru probintziei buruzko aipamenak soilik egiteko eta kontent dira horrekin Goi Nafarroa eta gainerako lurrak arrotzak bailiran joz. Goi Nafarroa bertze gauza bat bezala ikusten dute eta mendebaldeko abertzaleek gutxiegi egin dute hori gerta ez zedin. Getxon, turismo sailak erabiltzen duen mapa Mendebaldeko Nafarroako hiru probientziena da, zenbait batzokitan Nafarroa edo Euskal Herri osoko mapak ikusi ordez, Gaztelapeko hiru probintziena soilik ageri da. Abertzaletasunetik harantzago pauso bat gehiago emateko ordua heldu da. Hego Euskal Herriko bi komunitateak batu barik, zaila izanen da abertzaleek zerbait lortzea. Benetako abertzaleek ez dute nazionalista espainiarren beldurrik eduki behar eta mundu horretan ere arrantzan egin behar dute. PSOEko askok harro erran ohi dute aberririk ez dutela eta eznazionalistatzat dute beren burua. Horiek izan daitezke gure historia, egiazko historia ikasi ahal dutenak, baita alderdi abertzaleetako politikari asko ere. Horiek buruan, nafarzaletasuna zabaldu nahian, euskaldunoi kontatu dizkiguten gezurrak agerian jarri behar. Horrela, Nafarroako bandera gorria, gure himno nafarra, gure gazteluen gaineko informazioa, geure Ahaide Nagusien arteko borrokak... dena agerian jarri behar dugu euskaldunen belaunaldi berriak gezurren gainean bizi ez daitezen. Eta inoiz aipatzekotan, 'Goi Nafarroa' izenaz aipatu Nafarroako Foru Komunitatea deritzona, inola ere ez Nafarroa izen soilaz, Nafarroa gure herriaren estatuaren izena delako. Eskerrak izen hori beren burua nafartzat duten bizkaitar, arabar eta gipuzkoar askoren bihotzean dagoen oraindik ere. 1200 eta 1512tik oraindino dirau ganboatar eta agramondarren suak.

Jakobe Palazioberri. Irakaslea. Leioa (Mendebaldeko Nafarroa)

Artikulu honek CC 3.0 (egiletza, berdin partekatu) lizentzia du (copyleft). Beraz, ez da beharrezkoa baimenik eskatzea beste nonbait argitaratzeko. Mapa edo irudia ere lizentzia horren pean dago.

2009/08/10

Ibañetako borrokak eta egungo Nafarroa

Orreagako gudua Ibañetako mendatean gertatu zen 778. urtean, abuztuaren 15ean. Orreaga eta Luzaide artean, Pirinioetan, nafarrak soldadu trebeak zirela eta historian hatza uzteko gai zirela erakutsi zuten. Ibañetan, Carolus Handiaren armadaren atzeguardia garaitua izan zen Iruñetik bueltan, seguraski nafarren haserrea piztutakoan Iruñeko harresia suntsitzeagatik. Roland ospetsua, Carolus enperadorearen iloba zena, bertan garaitu zuten Eneko Haritzaren soldadu nafarrek. Eta nafarrak zirela diodanean uler dezagun euskaldunak, hots, akitaniarrak, Mendebaldeko Nafarroako leinukoak (autrigoiak, karistiarrak eta barduliarrak) eta baskoiak. Denak nafarrak, denak euskaldunak eta denak baturik euskaldunon etxea defenditzearren. Guti gorabehera, ETBko eguraldi mapa berrian agertzen diren lurretan ziren nafarrak. Eta lur guztietatik batu ziren euskal lurrak defenditzearren.

Gure historian lar inportantziarik ez diogu eman gertaera horri eta, aldiz, gehiegi eman zaio Toledoko historiografiatik datorren historiaren ikusmoldeari. Aranismoak espainiar historiografia onartu zuen, Hegoaldeko lau herrialdeak bereiztea naturaltzat-edo joz; eta oraindik horretan ari da orohar. T amalez, ezer guti egin dute Mendebaldeko Nafarroan bizi diren abertzaleek Goi Nafarroakoekiko anaitasuna egiazki errealitate bihurtzeko. Eta hortixek dator abertzale batzuen pentsamoldea euskal herrialdeak erabat bereiztuz independienteak balira bezala. Toledoko historialariek, García de Cortázar eta enparauek maisuki nabarmendu dute euskaldunok elkarrengandik banatzeko izan diren gertakariak, batzekoak izan direnak gutitan aipatuz edo ezkutatuz. Ederki aireratu dute erromatarrak nonahi izan zirela euskal lurraldeetan, benetan esan gabe 'erromatarrak' kontzeptua bi moldetara uler daitekeela: jatorri latindarra duena, arraza latindarrekoa alegia; edo bertoko euskalduna kulturalki kultura erromatarra duena. Hortixek hasi behar dute historialariek egungo herritarrok ez nahastearren. Veleiako bisita ulertzeko ezinbesteko argibidea, nire ustez; eta nik behintzat ez nuen bertan entzun.

Moret jesuitak ez bezala, aranistek ez dute topatu historian euskaldunon batasuna. Hori dela-eta, erreferentzia historikoak nahiko modernoak izan dira eta Orreagako batailarena edo 1200 inguruko Bizkaiko lur zenbaiten galerari ez diote garrantzirik eman. Hortik ondoriozta daiteke Mendebaldeko Nafarroa eta Goi Nafarroa bereizteari inportantzia handirik ez ematea. 'Euzkadi' termino berria usteltzeraino ere heldu dira aranista batzuk, Euskadi Mendebaldeko Nafarroako hiru herrialdeei soil-soilik egokituz. Horri atxikiz, orain beste argudio bat darabilte sasiabertzale horiek: demokrazian herrialde bakoitzak erabaki dezala lurralde horretan gehienek nahi dutena. Sabin Aranaren printzipioetan arraza da nonahiko argudioa, eta again horrexegatik egon zen hain makal historiaren esparruan.

Abertzaleek terminologia eta historiaren ikuskera aldatzea mende honetako zeregina izango da. Hizkuntza komunikazio tresna denez gero, semantikak garrantzi handa du. Hitzak nola darabiltzagun ausnartu behar dugu. Hitzen esangura ondo pentsaturik plazaratu behar ditugu gure ideiak. Baina ipin ditzadan adibideak. Nik Goi Nafarroako erreferentziak izendatzeko 'Goi Nafarroa' edo 'Nafarroa Garaia' terminoak darabiltzat; inoiz ez 'Nafarroa', onoma hori euskaldunon lurra politikoki izendatzeko uzten dudalako. Toponimo izatetik haratago dago 'Nafarroa' berba. Nafarroa Euskal Herriaren sehaska eta erresuma izan den aldetik, termino politikoa da. Bizkaia, Gipuzkoa edo Araba, niretzat jada ez dira lehen mailako termino politikoak, 'Mendebaldeko Nafarroa' terminoaz ordezkatzen ditudalako edo beraien alboan ipintzen beti. 'Euskal Herri' terminoa geografikoa eta neutroa den bezala, toponimoa alegia, egun 'Nafarroa' termino politiko iraultzailea bilakatu zaigu, Euskal Herriaren aurka daudenek ongisko dakiten bezala. UPN euskal nabarrismoaren beldurrago da aranismoaren baino beldurrago apika, azken honi kontra egiteko aski argudio daude-eta. UPN-k, jatorri frankista duen partidua izanik, jende guti konbentzi dezake baldin eta benetako historia plazaratzen badugu... UPNko kide askok ez dakite zein izan den Goi Nafarroaren historia eta historia hori dakitenak manipulatzen trebeak izan dira. Aranismotik zein alderdi nazionalista espainiarretatik abiaturik, herritarrek Nafarroaren historia zein izan den jakin behar dute.

Karlismotik abertzaletasunerako pausoa eman zen bezalaxe, ongarria litzateke abertzaletasunaren gabeziak eta erruak ezagutzeko eta gure lehentasunak euskal lurren nafar batasunean jartzeko. Ni, bizkaitarra izanik, nafarra ere banaiz, Menndebaldeko Nafarroakoa, bizkaitarren antzinako lehen jauna tenente nafarra izan zelako, Lopez Haroko leinuaren arbasoa, 1200 urte inguruan ekialdeko nafar erregeari traizio egin ziona. Bizkaia erregio bihurtu zen karlismoaren garaian eta abertzaletasun joera batek ere erregio espainiar bihurtu du Nafarroa osoa. Pausoa emateko unea heldu da. Nafarroa Batua aldarrikatzeko unea da eta Mendebaldeko Nafarroan partidu politiko nafarra sortzeko. Norbaitek egin behar duke eta abertzaletasun antzuarekiko harremanak apurtu paradigma berria sortzeko. Gu-geu gara nafarrok, Euskal Herriaren sena gordetzearren senperrenak egiteko prest gaudenok, intelektualki hain aberatsak izan ziren Arturo Campion, Iturralde, Ortueta eta enparauen lana ongi zabaldu ez zelako. Garai berrien zain, Orreagan, abuztuaren 15ean, Gora Nafarroa Batua!

Artikulu hau Creative Commons 3.0 aitortza lizentziaduna da. Beraz, nahikoa da egilearen datu hauek jartzea edonon argitaratu ahal izateko:

Jakobe Palazioberri
Leioa (Mendebaldeko Nafarroa)